خودآگاهی کلید رشد معنوی و اخلاقی

در دنیایی زندگی می‏کنیم که ملاک‏ها و ارزش‏مندی‏های اخلاقی و رفتاری جایش را به مادیات و بالا رفتن از پله های ترقی آن داده است. هرچند در نظر اهل کمال، اساتید اخلاق و روان همچنان کسب علم و معرفت برتری و بهتری دنیا و آخرتی دارد اما با قرار گرفتن در جامعه و تلقی و برداشت افراد این محتوا و پیام دریافت می‏شود که چنین چیزی نیست. فرد بی‏ هدف در زندگی به سعادت و کامیابی نخواهد رسید. هرچند در ظاهر چنین بربیاید که در نظر اهل ظاهر و نه معنا آنها دستاوردهای مادی نیز دارند. آنچه در این بین مهم است و به ما کمک می‏کند در مسیر علم آموزی، کسب دانش و معرفت، موفق قدم برداریم و با هدف خدمت به علم، انسان‏ها و نشر آنها با نیت‏های الهی ثابت قدم بمانیم این است که هدف و مقصد برای ما روشن و بی ابهام باشد و ثمره ی آن تنها کسب رضایت خداوند و صرف عمر برای امری ارزشمند محدود شود.

موضوعی که در علوم دینی و روانشناسی بسیار به آن تاکید شده است مساله ی خودآگاهی است. انسانی که به خودآگاهی می ‏رسد زندگیش هدفمند و در جهت رشد و تعالی خواهد بود. به این صورت که خودآگاهی باعث پیشرفت های اخلاقی، رفتاری و کمالِ او در زندگی را فراهم خواهد آورد. خودآگاهی در روایات بسیاری مقدمه مهمی برای شناخت صحیح خداوند بیان شده است. از راه توجه به خود و خودشناسی است که افراد به عیوب نفسانی خود روان بنه-های منفی ناسازگار (طرحواره‏های ناسازگار) و... آگاه می‏شوند و به دنبال درمان آنها میروند. حضرت علـی علیه السلام  در این باره می‏فرمایند:«کسی که خود را شناخت، خدایش را می‏شناسد» و یا فرمـوده‏ اند:«در عجبم از کسی که به خودآگـاهی نـدارد، چطـور مـیخواهـد پروردگـارش را بشناسد» درباره ارتباط عدم شناخت خود با گمراهی و ضلالت فرموده‏ اند:«کسـی کـه به خود، آگاهی ندارد از راه نجات دور اسـت و در گمراهـی و جهالـت هـا مـی‏افتـد.» درباره مقدم بودن شناخت خود بر شناخت هرچیزی می‏فرماینـد:«بـه خـودت جاهـل مباش؛به درستیکه جاهل به شناخت خود، جاهـل بـه تمـام اشـیاء اسـت»و دربـاره رسیدن به غایت علم و معرفت می‏فرمایند:«کسی که خـود را شـناخت، بـه تحقیـق بـه غایت هر معرفت و علمی رسیده است». درمورد بهترین عقل فرمودند:«بهتـرین عقـل انسان،خودشناسی اوست. بنابراین،کسى که خود را شناخت خردمندى یافـت وکسـى که نادان به نفس خود بود،گمراه شد. حضرت علی علیه السلام درباره خودارزشمندی و خودتوانمندی فرموده اند:«کسی که ارزش و قدر خود را نداند،به ارزش و قدر هرچیـزی نـادان اسـت.» از کسـی کـه احسـاس خود ارزشمندی و خودتوانمندی دارد، بیشتر میتوان انتظارداشت که به فضائل اخلاقـی آراسته شود و از رذائل اخلاقی دوری گزیند. در این بـاره امیرالمـؤمنین علی علیه اسلام مـی‏فرمایـد:«هرکس خود را ارزشمند ببیند، تمایلات شهوانی در نظرش خـوارشـود». در حـدیث دیگری آمده است:«هرکس برای خود ارزش قائل شد، دنیـاثـروت، مقـام،موقعیـت، شهوت و ... در نظرش حقیر و کوچک جلوه میکند» چنین فردی اهل تکبر، ظلـم بـه دیگران و دورویی نیست؛ زیرا تکبر، دورویی و بدگویی ناشی از ذلتی است که فـرد در وجود خود می‏یابد. از سوی دیگر، افرادی که دچار خـودکم بینـی انـد و بـرای خـود ارزشی قائل نیستند، به راحتی در دام اعمال غیراخلاقی گرفتار می‏آیند و حتی از آسـیب رساندن به دیگـران هـیچ ابـایی ندارنـد. امـام هـادی علیه السلام در ایـن بـاره مـیفرمایـد:«از آسیب‏رسانی کسی که برای خود ارزشی قائل نیست، در امان نباش» و نیز امام علی علیه السلام  می‏فرماید:«به خیر کسی که عزت و کرامتی برای خویشتن قائل نیست، امیدوار نبـاش».

هرچند بحث در این زمینه بسیار و مفصل بیان شده است اما اینها مقدمه ای بود برای خودآگاهی در مطالب بعدی بیشتر خواهم نوشت. انشالله.