سلامت روان چه نقشی می تواند در سرنوشت ما داشته باشد؟

سلامت روان به معنی وجود بهزیستی روانشناختی یا عدم وجود بیماری روانی است. وضعیت سلامت روان به کسی اطلاق می‌شود که عملکردش «در سطح قابل قبولی از تنظیم عاطفی و رفتاری» باشد. از دیدگاه روانشناسی مثبت گرا یا کل نگر، سلامت روان شامل توانایی فرد در لذت بردن از زندگی و ایجاد تعادل بین فعالیتهای زندگی و تلاش برای دستیابی به تاب آوری روانشناختی است. طبق نظر سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سلامت روان شامل «بهزیستی ذهنی، خودکارآمدی ادراک شده، خودمختاری، توانمندی، وابستگی بین نسلی و خود شکوفایی توانایی‌های فکری و عاطفی فرد و همچنین موارد دیگر است». WHO به علاوه اظهار می‌دارد که بهزیستی فرد در تحقق بخشیدن به توانایی‌های خود، مقابله با فشارهای عادی زندگی، کار مولد و ایفای نقش در اجتماع است. تفاوت‌های فرهنگی، ارزیابی‌های ذهنی و نظریه‌های تخصصی مختلف، همه بر چگونگی تعریف «سلامت روان» تأثیر می‌گذارد.

سلامت روانی خوب می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد در حالی که سلامت روانی ضعیف می‌تواند آن را بدتر کند. به گفته ریچاردز، کامپانیا، و موز بورک، «شواهد در حال افزایشی وجود دارد که نشان می‌دهد توانایی‌های عاطفی با رفتارهای جامعه پسند مانند مدیریت استرس و سلامت جسمی در ارتباط است.» تحقیقات آنها همچنین نتیجه گرفت افرادی که فاقد ابراز عاطفی هستند، مستعد رفتارهای ضداجتماعی هستند (به عنوان مثال، سوء مصرف مواد مخدر و الکل، درگیری‌های جسمی، خرابکاری) که نشان دهنده وضعیت سلامت روان و احساسات سرکوب شده آنها است. بزرگسالان و کودکانی که با بیماری روانی روبرو هستند ممکن است انگ اجتماعی را تجربه کنند که این امر می‌تواند مشکلات را تشدید کند.

سلامت روانی نقش بسیار مهم و سرنوشت سازی در زندگی ما ایفا می کند. در عین حال که بسیاری افراد به این نقش مهم واقف نیستند و منشأ بسیاری از بیماری های روانی و اخلاقی خود را جدا از بحث سلامت روان می شمارند، اما بنا به شواهد و استدلال های علمی و تعاریفی که برای سلامت روان تعریف می شود، بخش اعظم سرنوشت ما را سلامت روان مان تشکیل میدهد.

فردی که سلامت روانی داشته باشد ارتباطات مثبت و سازنده ای را تجربه می کند. توانایی این را دارد که در مقابل عوامل مزاحم نه بگوید. مثل اینکه از دوستی و همنشینی با کسانی که بیماری های اخلاقی و روانی دارند ممانعت کند چرا که این اثرگذاری در دراز مدت در زندگی ما خودش را نشان خواهد داد. فردی که سلامت روانی خوبی دارد در اجتماع خود اثرگذار است و البته اثرگذاری به معنای این نیست که ما نجات دهنده ی دیگران باشیم. به این صورت که بتوانیم مواضع صحیح و محکمی را برای خود تعیین کنیم و برمبنای ارزش ها، باورها و بدون آسیب زدن به دیگران حرکت کنیم.

گاهی ما به کرار در طی روز با افرادی برخورد داریم که از نداشتن سلامت روانی رنج می برند و علائم اضطرابی، وسواسی، افسردگی، مهرطلبی، تله های شخصیتی و مواردی این چنینی رنج می برند و به جای درمان این ها از مکانیسم های دفاعی روانی خود استفاده می کنند. مثل انتقال تکانه های خود به موضوعی دیگر که مانع داشتن حال خوب شان می شود . دریغ از اینکه به این آگاهی رسیده باشند که آنچه که در تعیین سرنوشت ما به طور حتم اثرگذار خواهد بود و نقش برجسته ای در تصمیمات، اتفاقات، تجربیات ما از پیرامون مان و ارتباطات مان خواهد داشت بحث اصیل و مهم سلامت روانی است که در رفتار، گفتار، عمل و طرز تفکر ما قابل تشخیص خواهد بود.

گذشته ی تاریک او...

اغلب آدمهایی که در مسیر زندگی توسط کسی یا کسانی دست شان گرفته می شود و رشدی در زندگی شامل حالشان می شود کم کم نفس را به مرحله ای می رسانند که احساس برتری و بهتری نسبت به دیگران دارند. این دیدگاه و نگاه از آنها رخت برمی بندد که آنها هنوز هم همان دانش آموزی هستند که قرار است در مدرسه ی زندگی درس های قبلی شان را پس بدهند. زمانی که در مراحل رشد قرار می گیرند و میخواهند زندگی خود را تغییری اساسی از لحاظ اخلاقی و رفتاری بدهند توسط عده ای راهنمایی می شوند، پای درس ها و صحبت هایی می نشینند تا خود و زندگی شان را بهتر کنند. نکات آموزنده ای برای زندگی و تغییر کسب می کنند و به دنبال آن آموختن ها وارد عرصه هایی از زندگی می شوند تا تغییری در خود ایجاد کنند.

در این بین ذهن نیز بیکار نیست. نفس شما دخیل می شود و به مرور زمان تبدیل به همان اژدهایی می شوید که روزی که شروع به تغییر کردید خیال نمی کردید رفتار و اخلاق تان اینگونه باشد.

ما در مسیر تکامل اخلاق و رفتار آدمهایی را می بینیم که خودشان را بهتر و برتر از دیگران معرفی می کنند. احساس شان نسبت به خود این است که آنها درست ترین و بهترین رفتار را دارند و به دنبال این رفتار گذشته ی خود را فراموش می کنند. اینکه چگونه و چطور وارد مسیر شدند. چه کسانی معلم و کمک آنها در جریان رشد بودند. اینها همان دانش آموزانی بودند که در مدرسه هم زمانی که فارغ التحصیل می شدند اگر روزی و روزگاری معلم ها و همکلاسی هایشان را در خیابان می دیدند خودشان را به راهی دیگر می زدند وحق و حقوق معلم و راهنما و احسان کننده را فراموش می کردند.

این رفتار یادآور رفتار کلیدی شیطان در زمان خلقت آدم است که رو به پروردگار کرد و گفت: تو او را از گل خلق کردی و من از آتش، پس من بهتر و بالاترم و این صفت بارز نادان است و کسی است که به قول بزرگان دین شیطان بر پیشانی آنها بوسه ای نثار کرده است و کسی که احساس و رفتارش این چنین باشد که عملکردش از دیگران بهتر بوده و هست.

انسانی که به ضعف ها و نقص های اخلاق و رفتار خود آگاه باشد و تمام توجه و تمرکز خود بر روی ساختن شخصیت و برطرف کردن ضعف های شخصیتی خود بگذارد هیچ گاه به دنبال نقص دیگران و تمرکز بر روی آنها نیست. قطعاً کسی که بازبینی دقیقی نسبت به اعمال و رفتارش داشته باشد و البته آگاهی و دانش های لازم را در این زمینه کسب کرده باشد و نگاهی بازجویانه نسبت به خود داشته باشد هرگز حتی لحظه ای نمی تواند ذهنش را به سمت رفتار دیگران سوق بدهد چه برسد به اینکه بخواهد ایرادی نیز بگیرد.

همه ی ما وقتی در محافلی می نشینیم عده ای مشغول سرزنش و تحقیر دیگری و غیبت و بدگمانی نسبت به کسی یا کسانی هستند. همه ی ما این رفتار زشت را درک کرده ایم و دیده ایم عده ای کمر محکمی بسته اند برای دیدن ضعف های دیگران و چه بدعاقبتند به فرموده ی امامان معصوم که کسی دستگیر رفتار و گفتار خودش نباشد ولی بینای عیبهای دیگران و همان را وسیله ای برای بدرفتاری، بدگمانی و تحقیر دیگری قرار دهد.

به همین دلیل است که زمانی که از امام رضا علیه السلام در مورد صفات عاقل سوال می کنند حضرت در پاسخ به نکاتی اشاره میکند که نشانه ی فرد عاقل است:

عقل شخص مسلمان تمام نیست، مگر این که ده خصلت را دارا باشد:

1ـ از او امید خیر باشد.

2ـ مردم از بدى او در امان باشند.

3ـ خیر اندک دیگرى را بسیار شمارد.

4ـ خیر بسیار خود را اندک شمارد.

5ـ هر چه حاجت از او خواهند دلتنگ نشود.

6ـ در عمر خود از دانش طلبى خسته نشود.

7ـ فقر در راه خدایش از توانگرى محبوبتر باشد.

8ـ خوارى در راه خدایش از عزّت با دشمنش محبوبتر باشد.

9ـ گمنامى را از پرنامى خواهانتر باشد.

سپس فرمود: دهمین و چیست دهمین؟ به او گفته شد: چیست؟

فرمود: احدى را ننگرد جز این که بگوید او از من بهتر و پرهیزکارتر است.

با دانستن این ویژگی ها میتوانیم میزان عقل و ایمان خود را بسنجیم.

چه خوب که تلاش کنیم ما مثل کسانی نباشیم که گذشته ی تاریک خود را فراموش می کنند و از عیب ها و ضعف های گذشته و اکنون خود غافل اند و هنوز هم مشغول دستگیری و مچ گیری از دیگرانی هستند که از عاقبت آنها خبر نداریم و به عیب گرفتن دیگران مشغول می شوند در حالیکه نمی دانند عاقبت خیر دست خداوند است و خداوند چه نیک فرمود انسان فراموش کار است و خطاها و اشتباهات خود را فراموش می کند و البته خود همین رفتار نیز کارمای همین عمل معرفی شده است زمانی که من خودم و رفتارهای گذشته ی خود را فراموش کنم و مشغول عیب جویی و سرزنش و تحقیر دیگران و بی اعتنایی به آنها شوم.

امام صادق علیه السلام فرمودند: هرگاه دیدید کسی به دنبال گناهان مردم بوده و گناهان خود را فراموش کرده است، بدانید گرفتار مکر خداوند شده است. (وسائل الشیعه، ج15، ص291)

و همین یک سخن کافی است که بدانیم آیا مورد رحمت خداوند واقع شده ایم و در مسیر هستیم و یا مورد غضب و خشم خداوند هستیم و خطای ذهن ماست که فکر می کنیم در مسیر واقع شده ایم.

مطمئنا هرچه بیشتر بدانیم و اهل مطالعه و تفکر باشیم متوجه می شویم کدام رفتارها موجب عاقبت بخیری و مشمول دعای امامان معصوم و بزرگان دین است.

بی اعتبار جلوه دادن دیگران و تخریب آنها به هر صورت و عنوانی که اسمی روی آن گذاشته شده است طبق فرموده ی قرآن و روایات علامت بارز غرور و فراموش کردن نقص های خود است و کسی که مبتلا به این رفتار باشد نمیتواند روابط موفقی چه در خانواده و چه در جامعه داشته باشد. طردشدن، کناره گیری و موفق نبودن در روابط بین فردی اشاره به همین نکته ی مهم دارد که انسانی که تمام تلاش و همتش رشد خود است و از قوانین الهی زندگی آگاهی دارد رفتارهای این چنینی در پیش نمی گیرد.

خالی از لطف نیست که اشاره کنم ما در روابط زوجین زمانی که به بحث غنی سازی رابطه اشاره می کنیم و از آن طرف رفتارهایی را برمی شماریم که جزء نشانه ها و بی اعتبار سازی طرف مقابل قلمداد می شود این سه رفتار را حاکی از این می دانیم که نفر مقابل قصد بی اعتبار جلوه دادن طرفش را دارد:

1-برچسب زدن   2-تیکه انداختن    3-نادیده انگاشتن

زمانی که فردی در رابطه با خانواده یا همسر، پدر و مادر و یا خواهر و برادر و یا در اجتماع مبتلا به این رفتارها بود اینها علایم تمام رفتارهای بالاست که به آنها اشاره کردیم و ما در بحث روابط زوجین از این رفتارها به علایم تخریب رابطه اشاره می کنیم. که بحث مفصلی است و انشالله باشد برای فرصتهای دیگر به شرط حیات.