تغییر سال و تغییر حال ( دکتر رفیعی هنر- دکترای روانشناسی عمومی- هیئت علمی و مدرس دانشگاه)

                                             

غیر از این بودن؛ غیر از این شدن؛ غیر از این ماندن علاقه ذاتی ما انسانهاست؛

ما ذاتاً تمایل به تغییر داریم؛ به صیرورت؛ به دیگر شدن؛ به دگرگون شدن؛ به بهتر شدن؛البته هرچند شاید تلاشی برای آن نداشته باشیم.

تغییر روانی اصلی ترین مسأله ی روان‌درمانی در روان‌شناسی است؛ اینکه تغییر روانی چگونه رخ می‌دهد؟ وقتی ما تغییر می‌کنیم دقیقاً چه امور روانی تغییر می‌کند؟ آیا تغییرات همواره به سوی امور مثبت است؟ چه چیزی عامل تغییر است؟ مکانیزم‌های تغییر چیست؟ فرآیندهای آن کدام است؟ و سوال‌های دیگر.

از منظر جریان روان‌درمانی موجود؛ کسی یا چیزی جز خود فرد این تغییرات روانی را ایجاد نمی‌کند؛ خواه هشیارانه و خواه ناهشیارانه؛ و از نگاه رویکردهایِ درمانی مسلط امروزی؛ مثل خانواده بزرگ درمان‌های شناختی، تغییر از افکار آغاز می‌شود.

 فکرهای ما تغییر می‌کند که جان‌ها تغییر می‌یابند؛

اگر فرد در زندگی نوع برداشت‌های خود را تغییر دهد؛ حال روانی او هم تغییر خواهد کرد؛ اگر عینک‌های بدبینی را از چشم خود بردارد؛ خواهد دید که زندگی آن قدر هم که او تصور می‌کرد، دشوار نیست و خودش می‌تواند شرایط را از حال بد به حال خوب تغییر دهد.

در نظام فکری اسلام امّا قبل از آنکه با ذهن کار داشته باشیم با دل و قلب سروکار داریم؛ تغییر فکر هرچند مهم؛ اما تغییر میل از آن مهم‌تر است. ذهن جایگاه افکار و شناخت‌ها است و دل پایگاه امیال و عواطف؛ از منظر اسلام امیال و شناخت‌ها همواره در مصاف هم‌اند تا کدام پیروز میدان درآید!

تغییر با سه تغییر دهنده:

از قرآن کریم درمی‌یابیم که خاستگاه تغییرات روانی انسان‌ها از سه ناحیه است:

خدای متعال (إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى...

خود (حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ)؛

-  و شیطان (وَلَأُضِلَّنَّهُمْ وَلَأُمَنِّیَنَّهُمْ وَلَآمُرَنَّهُمْ...فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ) .

تغییرات می‌تواند هم مثبت باشد و هم منفی؛ اگر تغییرات به سمت تعالی باشد مثبت است و اگر به سمت تنزل باشد منفی است.

اگر احساس کنیم با انسان‌ها مهربان‌تر شده‌ایم؛ خیر و خوبی آن‌ها را می‌خواهیم؛ نقش‌ها و وظایف خود را به‌خوبی انجام می‌دهیم؛ می‌دانیم برای چه زندگی می‌کنیم و حس خوش معنوی داریم؛ احتمالاً به سمت تعالی گام برداشته‌ایم؛ و اگر فقط خودمان و خواسته‌های خودمان مهم شده؛ حوصله اطرافیان را نداریم؛ دیگران هم حوصله ما را ندارند؛ وظایف و نقشهایمان را به درستی ایفا نمی‌کنیم؛ نمی‌دانیم برای چه زندگی می‌کنیم و احساسات معنوی را هم مدتهاست فراموش کرده‌ایم؛ شاید از تغییرات مثبت باز ایستاده یا روند مقابل آن‌را آغاز کرده‌ایم.

در نگاه اسلام؛ تغییرات تعالی بخش به‌دست خداوند است و ما پردازشگر این تغییرات هستیم؛ و شیطان زمینه‌ساز تغییرات منفی.

اما چگونه؟

اصلی‌ترین کاری که از دست شیطان بر می‌آید؛ ایجاد خودگویی‌های منفی است! بله همان وسوسه!

کی دچار وسوسه‌ایم؟

زمانی که داریم با خودمان آهسته سخن می‌گوییم امّا به‌صورت منفی، وقتی طوری با خودمان حرف می‌زنیم که امید را از خودمان می‌گیریم؛ انگیزه حرکت را از خود می‌ستانیم؛ انگیزه‌ آسیب به دیگران در جانمان می‌افتد؛ انجام کاری که قبلاً می‌دانستیم ناسالم است در ذهنمان زیبا و جذاب می نمایاند و ... .

وقتی این خودگویی‌ها فعال می‌شوند با چیزی به نام هوای نفس یا امیالِ معارض با هدف متعالی ترکیب می‌شوند و جریان تغییرات منفی آغاز می‌شود.

تغییرات منفی گام به گام است همان‌طور که تغییرات مثبت نیز درجه به درجه است. همچنین تغییرات مثبت و منفی از تغییرات سطحی (مثل  ایجاد غیظ و غضب) به تغییرات عمیق (مثل هدایت یا ضلالت) حرکت می‌کند.

و اصلی‌ترین مکانیزم تغییر  در اندیشه اسلامی کفّ نفس (مهار خود) است.

اگر دوستدار تغییرات مثبت هستید؛ بسم الله! خودگویی‌های منفی را بشناسید و امیال معارض با هدف متعالی را دریابید؛

با تغییرات منفی مبارزه کنید؛ زمینه تغییرات مثبت همراه شما هست!

تغییر سال به تغییر حال است! و «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ:

خدا حال هیچ قومی را دگرگون نخواهد کرد تا زمانی که خود آن قوم حالشان را تغییر دهند»  (رعد، 11)

آخرین مطلب سال 98

مرگ جایی میان زندگی است. پنجره را باز میکنی، بوی بهار به مشام میرسد. انگار نه انگار که تا یک ماه قبل نشانی از بهار نبود. طبیعت با مرگ، زندگی میکرد. لابه لای شاخه های خشک درختان و برگ هایی که چندین ماه قبل درختان را به کما برده بود با ریزش پاییزی.

گاهی به مرگ فکر می کنم. چرا که مرگ خود زندگی است. اما گاهی با ترس؛ ترس از ورود به دنیای ناشناخته ای که نمیدانی قرار است چه اتفاقی برایت بیفتد. و گاهی با شهامت؛ انگار قرار است بروم آن طرف و خودم را زندگی کنم بی هیچ دغدغه و نگرانی. انگار آدمها آن طرف زندگی مهربان تر، وفادارتر، بی کینه و بغض تر زندگی میکنند.

زمستان و ساعتهای پایانی سال 98 مثل ته تمام سالهای که گذشت مرا همیشه به فکر میبرد. امسالم را چه کردم؟ بهارم را، تابستان و پاییز را چگونه گذراندم! دلم میخواهد امسال را فراموش کنم و هیچ وقت یادم نیاید در تاریخ زندگیم سالی وجود داشت به نام 98. اما از اینطرف که نگاه میکنم حتماً با خودم فکر میکنم گاهی سختی ها بهانه ای میشود تا صبورتر، پرتحمل تر و مقاوم تر در زندگی رفتار کنی. گاهی سختی ها کمکت میکنند از کنار مسائل سطحی زندگیت عبور کنی و بگذاری جا برای رشد و پیشرفت های متعالی تری برایت فراهم شود.

در این ساعات پایانی از تمام آنها که حقی به گردنم دارند طلب حلالیت میکنم و برای تمام آنها که در حقم بدی، ظلم و جفا کرده اند طلب خیر، آرامش و سلامتی دارم.

میگفت: در قیامت حساب عده ای از اهل محشر با خود خداوند است.(روایت است که پاداش ها را فرشتگان میدهند؛ اما پاداش این دسته با خود خداوند است)  میپرسند اینها چه کسانی اند؟ خداوند میفرماید: کسانی که در دنیا به خاطر من از خطای دیگری گذشت کردند.

در این لحظات از زندگیم و در این ساعات مطمئنم لذتی که در گذشت و بخشش وجود دارد در کینه و انتقام و دشمنی هرگز نخواهد بود. این وعده ی خداوند است که شیرینی و طعم خوش زندگی را با گذشت به آدمها خواهد داد.

نگذاریم با گرد و غبار کینه و نفرت پا در سال 99 بگذاریم. بگذاریم دلمان با بهار جوانه بزند و در نهایت این خودمان هستیم که ماحصل رفتار و کارهایمان را برداشت خواهیم کرد با سختی و بلا یا با آرامش و عافیت!

آن روزی که تصمیمی منجر به تغییر گردد، نو روز است....

میخواستم بنویسم در همین آخرین ساعت های سال 97. دلم خواست اینجا بنویسم. همین جای خلوت. دور از دروغ، تزویر و ریا. مثل قدیمها که از دنیای اینترنت تنها همین صفحات و وبلاگ و فیس بوک بود. همان روزهای آرام و بی دغدغه ای که خیلی ها سرشان به زندگی خودشان بود و کسی در زندگی دیگری کنجکاوی و تجسس نمی کرد.

مدتهاست صفحه ی اینستاگرامم را غیرفعال کرده ام. دلم خواست از این فضای آشفته با همان اوصاف بالا فاصله بگیرم و برای خودم زندگی کنم. دلم خواست بیشتر حواسم را جمع خودم و تربیت نفسم کنم که نکند این فضا آنقدر مرا از خیلی ارزشهایم دور کرده باشد که یادم برود یک روزی بخاطر همین ارزشها بسیار مبارزه کرده بودم. از این تصمیم تا به این جا خوشحالم. دلم می خواست بی سر و صدا و بی دست و پا زدن، تلاش کنم و خودم و زندگیم را بسازم. بهرحال هر کسی مختار است آنطور که تحقیق و بررسی کرده عمل کند و ما مسئول عمل و رفتار هم نیستیم. هرچند که من اگر کسی گوش شنوا داشته باشد و رفیقم باشد تذکر می دهم که نکند این فضا او را از محسنات اخلاق و رفتار دور کند.

میخواستم پیرامون این نکته ی مهم بنویسم که از لحاظ روان شناسی کسانی که با خودشان روراست نیستند و حتی خودشان را به هر دلیلی دور می زنند، سخت می شود درمان کرد. چرا که آدمی که با خودش صادق نیست، براحتی می تواند به دیگران دروغ بگوید، به راحتی می تواند روی ارزشهایش پا بگذارد و برای رسیدن به هر چیزی در این دنیا آویزان هر کار غیراخلاقی بشود و اینجاهاست که تحت عنوان سایه های شخصیت از آنها یاد می شود. سایه های شخصیت، آن قسمت از شخصیت ماست که ما نمی توانیم آن را ببینم اما دیگران براحتی قادر به دیدن آن هستند.

چه خوب که این روحیه را در سال جدید در خودمان ایجاد کنیم تا نسبت به انتقادات دیگران حتی اگر درست و به جا هم گاهی نبود، جبهه نگیریم و فکر کنیم که این حرف چرا و بر چه اساسی می تواند به رشد شخصیت من کمک کند؟

آنقدر که انتقادات دیگران در زندگی شخصی من راهگشا و مؤثر بود، تعریف ها و تمجیدها نبود. چرا که خوشامدن دیگران، روزی منجر به شکست ما خواهد شد.

روزی در خاطرات آیت الله فلسفی می خواندم که شاگردشان می گفت: استاد به شدت از شهرت فراری بود. تا آنجا که اگر مطلبی می نوشتند دلشان نمیخواست به اسم و رسم خود منتشرش کنند. تاکید ایشان بر این بود تا جایی که می شود کارهایمان را با اخلاص و بی سر و صدا انجام بدهیم که در نهایت آن اعمالی از ما پذیرفته خواهد شد که تنها و تنها برای رضای خداوند بوده باشد.

سالی پر از برکت و سلامت تن و روح برایتان آرزومندم.

یا علی......